Instrukcja obsługi mózgu. Jak się uczyć, by efektownie go wykorzystać?

Dzięki prawie dwóm dekadom badań nad umysłem wiemy, jakie czynniki mają decydujący wpływ na jego efektywną pracę mózgu. Mimo że badacze mózgu od lat mówią nam, co korzystnie wpływa na proces uczenia się dzieci i młodzieży, a co całkowicie go utrudnia – szkoły automatycznie pomijają tę ocenę w swoich praktykach.

Mózg, a proces nauki

To proste! Nową wiedzę zdobywamy poprzez osobiste zaangażowanie i aktywność. Mózg uczy się lepiej dzięki tym prostym aspektom. Nauczyciele powinni być ciekawi materiału, którego uczą, a nie tylko przedstawiać go w sposób rzeczowy. Uczniowie lepiej uczą się popełniając błędy, które wynikają z wykorzystywania rzeczy, a nie tylko czytania o nich. Istotna jest praktyka. Bardzo ważne jest fakt, że jeśli uczniowie popełniają błędy, nie powinni byli być za nie karani, powinni wspólnie z nauczycielem, aktywnie poszukiwać rozwiązań. Niestety mało ma się to do realiów w polskich szkołach. Według ekspertów efektywność uczenia się spada właśnie gdy, ignorowane są naturalne mechanizmy pracy uczącego się mózgu.

Jaką rolę w mózgu odgrywa pamięć?

Pamięć odgrywa istotną rolę w naszym życiu. Pomaga nam przechowywać informacje, podejmować decyzje i nawiązywać relacje. W szkołach umiejętność zapamiętywania jest często rozumiana jako coś, w czym umieszcza się jak najwięcej informacji, po które można sięgnąć w każdej chwili i bezbłędnie odtworzyć.

Pamięć jest narzędziem, którego używamy do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji w życiu codziennym. Czyni to, upewniając się, że przeszłe doświadczenia są zapisane i przechowywane dla przyszłych odniesień. Pamięć działa więc jak swoisty filtr, przez który jesteśmy w stanie selektywnie postrzegać rzeczywistość. Potrafimy uczyć się na podstawie doświadczeń i podejmować decyzje w oparciu o coś więcej niż tylko to, co dzieje się w danej chwili.

Rodzaje pamięci w mózgu

Pamięć sensoryczna trwa zaledwie milisekundy, ponieważ twoje oczy, uszy lub palce widzą coś lub słyszą. Bodźce te trafiają następnie do pamięci krótkotrwałej, roboczej – trwającej około 30 sekund. Nie ma tam porządku ani stabilności jak w pamięci długotrwałej, ale nadal trzymasz się ich i możesz je przywołać, jeśli są bardzo żywe i znajome.

Pamięć krótkotrwała jest w ciągłym ruchu, bo przecież wciąż doświadczamy nowych rzeczy i musimy je przetwarzać. Do naszej krótkotrwałej, ulotnej pamięci informacje wpływają i wypływają w bardzo szybkim tempie. Jest jak strumień: wszystko, co jest dla nas nieistotne, po prostu z niego wypływa – samoistnie lub gdy świadomie to odrzucamy.

Skoro jednak pamięć krótkotrwała ma tak niewielką pojemność, to jakim cudem udaje nam się cokolwiek zrobić, zapamiętać? Bo jest ona powiązana z pamięcią długotrwałą, gdzie powstają długotrwale ślady pamięciowe. Mogą się one wzmacniać lub osłabiać przez kształtowanie synaps.

Pamięć robocza składa się z wielu różnych magazynów, z których każdy ma inną specjalizację. Są to m.in. informacje językowe, obrazy, epizody z naszego życia. Pamięć robocza jest również ograniczona: może pomieścić tylko kilka rzeczy w jednym czasie.

W mózgu człowieka istnieją złożone sieci neuronów, które są ze sobą połączone. Połączenia te powstają pod wpływem określonych bodźców pochodzących z bodźców i doświadczeń. Dzięki tym połączeniom w pamięci długotrwałej tworzy się łańcuch skojarzeń. Tworzenie pamięci wymaga od mózgu tworzenia skojarzeń między bodźcami zmysłowymi, pojęciami, które zostały wyuczone i stanami emocjonalnymi. Wymaga także skojarzeń między powiązanymi przedmiotami i między różnymi częściami jednej dużej historii. O trwałości pamięci może decydować wytworzenie takiej sieci, aby nawet słaby bodziec mógł wywołać przypomnienie.

Instrukcja obsługi mózgu?

Najprościej przychodzi nam nauka tego, co nas interesuje

Badania potwierdzają, że nasz mózg nie reaguje na to, co jest obiektywnie ważne czy słuszne. Reaguje na to, co sami uznajemy za istotne i znaczące na podstawie naszej własnej oceny.

Nauka zapamiętywania jest łatwiejsza, gdy czujemy się pewnie i bezpiecznie.

Długotrwały i powtarzający się stres może zakłócić delikatną równowagę systemów reagowania na stres w mózgu dziecka, a także osoby dorosłej. Może to spowodować zaburzenia koncentracji oraz zapamiętywania informacji.

Mózg bardzo szybko zapamiętuje to, co nowe

Ekspozycja na nową wiedzę i informacje pobudza tzw. ośrodki nagrody i prowadzi do uwolnienia dopaminy. Ta wówczas aktywuje neurony produkujące endogenne opioidy. Substancje te wpływają zarówno na nasze emocje, jak i na procesy uczenia się i zapamiętywania. Jeśli mózg nie produkuje dopaminy, proces uczenia się natychmiast się zatrzymuje.

Mózg potrzebuje odpoczynku i regeneracji

Stresujące współczesne życie, brak odpoczynku i ciągły stres mogą powodować szybsze starzenie się mózgu. Według naukowców podczas snu i odpoczynku w mózgu zachodzi (oprócz wielu innych procesów) swoista selekcja, segregacja i aktualizacja wiedzy zdobytej w ciągu dnia oraz tej, którą nabyliśmy w ciągu całego życia (także tej, której jesteśmy zupełnie nieświadomi). Podczas odpoczynku mózg nieustannie tworzy nowe i reorganizuje istniejące połączenia między komórkami nerwowymi. Brak czasu na odpoczynek zaburza cały ten proces, a w efekcie młodzi ludzie czują się coraz bardziej zmęczeni i są mniej skoncentrowani na tym, co robią.

Mózg lubi popełniać błędy

Naukowcy odkryli, że w mózgu dziecka po popełnieniu błędu aktywuje się tzw. układ nagrody, który w naturalny sposób motywuje je do wykonywania tej samej czynności w przyszłości. Zapis pracy mózgu podczas powtarzania błędnie wykonanej czynności pokazuje, że mózg zaczyna skupiać się na poszukiwaniu nowych rozwiązań i analizowaniu sytuacji, by w końcu wykonać ją poprawnie. Ta sama sytuacja ma również miejsce u dorosłych.

________________________________

Autor: Magdalena Chowaniec

Autor zdjęć: Freepik

Materiał źródłowy: zdrowie.pap.pl, dziecisawazne.pl